Geen 'one size fits all' gedragsinterventie voor afvalscheiding

Aan de slag met vragen uit de praktijk

Hoe zorg je ervoor dat 26 duizend studenten hun afval op een goede manier scheiden binnen een hogeschool of universiteit? Hoe stimuleer je winkelmedewerkers van NS-stations hetzelfde te doen? En hoe krijg je leden van sportverenigingen mee om hun afval in de juiste bak te gooien? Vragen uit de praktijk waar deelnemers tijdens een workshop gedragsverandering op de Inspiratiedag Bedrijfsafval mee aan de slag gingen.

Escaperoom met afval

"Studenten willen het wel, maar het ontbreekt hen aan kennis", zegt Rachel Kuijenburg van de Haagse Hogeschool. Zij doet al twee jaar onderzoek naar de relatie tussen duurzaamheid en algemene bedrijfsprocessen zoals schoonmaak en afvalstromen. Het doel van het onderzoek is om afval terug te dringen. Want wat je niet inkoopt, hoeft ook geen afval te worden.

Om studenten bewuster te maken van hun afvalstromen, zette ze samen met andere studenten een escaperoom in elkaar met afval. "Eigenlijk zou ik dat voor alle 26 duizend studenten willen doen. Iedereen die uit de escaperoom kwam, was enthousiast en snapte waarom we de hoeveelheid afval willen terugbrengen."

Stefan van der Wal is gedragsexpert Circulaire Economie bij Rijkswaterstaat. Hij geeft de workshop en knikt instemmend. "Maar leverde het ook ander gedrag op?" Want, zo vertelt hij, "vaak weten we wel waarom we iets moeten doen, maar gebeurt het toch niet".

Gedrag is zelden gebaseerd op alleen kennis

Hij wendt zich tot de rest van de zaal: "Waarom is het goed om dagelijks 10 duizend stappen te zetten?" Het levert uiteenlopende antwoorden op. Van ‘bewegen is gezond’ tot ‘verkleint de kans op Alzheimer’. Van der Wal: "En hoeveel van jullie zet daadwerkelijk zoveel stappen iedere dag?" Net de helft van de aanwezigen steekt hun hand op. "Het waarom weten we in dit geval wel, maar ons gedrag is zelden gebaseerd op kennis alleen"’, grijnst Van der Wal.

Onbewuste beslissingen

Hij legt uit dat er zo’n 120 verschillende gedragsinterventies mogelijk zijn. Lachend: "teveel om allemaal te bespreken vandaag!" Maar samenvattend komt het hierop neer. "We denken dat we rationele wezens zijn, maar onderzoek laat zien dat we 95 procent van onze beslissingen onbewust nemen."

"Dat zit namelijk zo: ons brein is verdeeld in twee cognitieve systemen. Eentje voor dingen als autorijden of de was opvouwen terwijl je met een vriend belt. Het tweede systeem kost meer energie, gaat trager en is puur rationeel. Dit gebruik je om te beslissen of je een huis wil kopen bijvoorbeeld. Als we bij ieder bekertje dat we moeten weggooien het tweede systeem in ons brein moeten aanspreken, worden we knettergek."

Breng niet het probleem in beeld

Hij wijst naar het scherm met daarop een foto van achtergelaten afval in een park. "Waarom werkt het gebruik van deze foto in een campagne niet als je wil dat recreanten hun troep opruimen?" Van der Wal doet een stap terug en geeft antwoord op zijn eigen vraag: "Hiermee breng je het probleem in beeld. Beter is om het gewenste gedrag te laten zien. Onbewust kunnen mensen anders denken: waarom zou ik m’n troep opruimen, anderen gooien het ook niet weg?”.

Motivatie, capaciteit en gelegenheid

Om gedrag succesvol te sturen, gebruikt Van der Wal een model waarin de samenhang tussen motivatie, capaciteit en gelegenheid essentieel is. "Soms denken mensen dat het geen zin heeft om glas te scheiden. Ze zien dat het op één hoop de vuilniswagen ingaat. Hierdoor verliezen ze motivatie om te scheiden. Maar klopt hun aanname?’"

Op het scherm verschijnt een afbeelding van een vuilniswagen. "Kijk, door te laten zien dat glas en ander afval in aparte delen van de vuilniswagen verdwijnt, laat je zien dat het wel degelijk zin heeft om glas apart te houden", legt Van der Wal uit.

Volgorde afvalbakken essentieel voor scheidingspercentage

‘Onderzoek laat zien dat de volgorde waarin je de afvalbakken plaatst zorgt voor een hoger scheidingspercentage. Als je de bak voor het restafval als eerste neerzet, zullen mensen geneigd zijn te denken dat alles in deze bak moet. Terwijl als ze de gft-bak als eerste zien, ze bewuster nadenken. Zet dus altijd je restafval-bak als laatste neer.’

Idee pitchen

Met deze informatie, gaan de drie groepen aan de slag en pitchen vervolgens hun idee aan de rest van de bezoekers van de Inspiratiedag.Het publiek bepaalt de winnaar en krijgt 2,5 uur gedragsadvies van Van der Wal.

En de winnaar is...

Het publiek klapt het hardst voor het idee voor vrijwilliger Aad, om leden van sportverenigingen aan te sporen hun afval te scheiden. "Zo’n lid waar iedereen naar luistert en die de rest van de vereniging het goede voorbeeld geeft. Hij spoort iedereen aan om het juiste te doen", legt een van de groepsleden uit. Zij gaan ervan door met de winst, en gaan hun idee verder uitwerken samen met Van der Wal.

Een laatste tip!

Van der Wal is enthousiast over de gepresenteerde ideeën en geeft nog een laatste tip mee: "Als het gaat om afvalscheiding bestaat er geen one size fits all gedragsinterventie. Test interventies uit en als het niet werkt, ga na waarom dat zo is. Vraag jezelf altijd af: maak ik het niet te moeilijk?"